ჯარობა

​

სამეგრელოში განსაკუთრებულ დღეობას წარმოადგენდა ჯარობა, რომელიც  გავრცელებული დღეობა იყო,  ამ დღეს განსაზღვრულ ადგილას,  რომელიმე სალოცავის კარზე იმართებოდა ჯარობა, სადაც თავს იყრიდნენ აღნიშნულ სალოცავთან ტრადიციით, წეს-ჩვეულებითა და რწმენა-შეხედულებით დაკავშირებული ერთი, ან რამოდენიმე „გვარის“ კაცები, მათი  ნათესავები, მოკეთენი და  სტუმრები.

​

დღეობა მიძღვნილი იყო გარკვეული სალოცავისადმი. მას ძირითადად ასრულებდა „გვარი“, რომელიც თავისს წარმომავლობას და გამრავლებას უკავშირებდა ამ სალოცავს და მიაჩნდა იგი თავის მცველ-მფარველად. 

​

ამ მიმართებით ჯარობა იყო „გვარის“ თემობა - „ჯიჯიხატობა“ (ძირიხატობა), რომლის დროსაც ძირი სალოცავის“ კარზე მოსვლა და გამოლოცვა უკლებლივ ევალებოდა „გვარის“ ყველა წევრს, ქალსა და კაცს,  დიდსა თუ პატარას,  სადაც არ უნდა ყოფილიყვნენ ისინი ამ დღისათვის იკრიბებოდნენ და სალოცავში ერთმანეთს ხვდებოდნენ. 

​

შესაწირისა და ლოცვის შემდეგ დღეობა გრძელდებოდა, იმართებოდა ცეკვა - თამაში, სიმღერები, სპორტული ვარჯიში და შეჯიბრება, სხვადასხვა სანახაობა. განსაკუთრებით უყვარდათ ბურთაობა და მარულა. ასეთი შეჯიბრებისას განსაკუთრებული პოპულარობით სარგებლობდა „ნირზება“ - შეჯიბრი ლექსის თქმაში, ეს უკანასკნელი წარმოადგენდა  პოეტურ დუელს ორ მოპირდაპირე ჯგუფთა (გვართა) შორის.

​

თითოეულს ამ დღისათვის გამოჰყავდათ საგანგებოდ გაწვრთნილი მთქმელი, რომელსაც უნდა დაეჯაბნა მოპირდაპირე მხარის წარმომადგენელი მოსწრებული  მიმართვა-პასუხებით, ამ სახის პოეტური კამათი იცოდნენ საქართველოს სხვადასხვა კუთხეებშიც. 

​

ჯარობის დროს იმართებოდა ბაზრობაც, ამ დროს აქ მოდიოდნენ წვრილი ვაჭრები და მოჰქონდათ გასაყიდათ  - ქსოვილები, საღებავები, ძაფები, სავარცხლები, მაკრატლები, სათითურები, ნემსები, სადაფები, შაბი, ფერუმარული, თავსაკონები, თავშლები, წინდები და სხვა. დიდი რაოდენობით შემოდიოდა აგრეთვე შინამრეწველობის ნაწარმი; შინაური შალები –– ჩოხა-ნაბადი, ბამბისა და სელის ქსოვილები.

 

გიორგობა

​

ქართული რელიგიური დღესასწაულების უმრავლესობა წმინდა გიორგის სახელს უკავშირდება. გიორგობა განსაკუთრებული ზეიმით აღინიშნებოდა სამეგრელოში, ისევე როგორც მთელს საქართველოში. გიორგობას ხალხი ეკლესიას სამჯერ ან შვიდჯერ შემოუვლიდა ხოლმე. მგალობლების გუნდი კი დიდებას გალობდა. "ხატის მონები" თეთრ სამოსში, ყელზე მძიმე ჯაჭვით, ჩოქვით უვლიდენენ ეკლესიას და კედლებზე სანთელს ანთებდნენ. 

​

ასეა აღწერილი ელჩების მიერ გიორგობის აღნიშვნის ცერემონიალი. „21 აპრილს ჭყონდიდში (მარტვილში) დიდი ხალხი შეიკრიბა გიორგობის დღეობაზე. საღამოჟამს ორი სპილენძის საყვირით და ზარების რეკვით იწყეს მოწოდება. დაკრეს ხის სარეკელიც.  ამ დროს იქ მოსული ხალხი გალობით მიუახლოვდა ეკლესიას, ორი დღე-ღამის განმავლობაში იყვნენ ეკლესიასთან და განუწყვეტლად გოდებდნენ და ღაღადებდნენ, თითოეული მლოცველი მოსვლისას ჯერ კარს მიადგებოდა, შემდეგ კი წაღმა სამჯერ შემოუელიდა ლიტანიას...

​

კათალიკოსმა და მიტროპოლიტმა ეკლესიიდან გამოასვენეს წმ. გიორგის ხატი. იგი დაასვენეს ეკლესიის გვერდზე. ამ დროს ეკლესიაში შევიდა ერთი ვინმე, მას თან შეყენენ რამდენიმე პირნი. ამ ხანად, ეკლესიასთან და ხატის გარშემო გართხმულნი იყვნენ მრავალნი და იყო ერთი ხმამაღლა ღაღადი... მორწმუნენი გარს ეხვივნენ და სასოებით მოელოდნენ მის ამეტყველებას, შემდეგ აძრახდა იგი და იწყო ქადაგი. თითქმის 3 საათს ილაპარაკა ქვეყნის მომავალ ბედზე. მას კათალიკოსი თუ მიტროპოლიტი, დიდებულნი თუ მდაბიონი ყურადღებით უსმენდნენ და ერთმანეთს უბრალო დახველებასაც უშლიდნენ.

​

გიორგობასთან დაკავშირებით საინტერესო ცნობებს გვაწვდის არქანჯელო ლამბერტიც (17 ს.) მისი ცნობით სამეგრელოში ჩვეულება იყო, რომლის მიხედვითაც გიორგობას ზღვიდან მოდიოდა ხარი, წმ. გიორგის ნებით და ამ ხარს სწირავდნენ იმ დღეს. დაკვლამდე, ხარის ქცევათა მიხედვით მისნობდნენ: თუ ხარი ირჩოლებოდა, წიხლებს ისროდა და არ ნებდებოდათ იტყოდნენ: წელს ომი იქნებაო. თუ ხარი ზურგზე იწვა და მტვერში იყო ამოსვრილი, ან დანამული, ნიშნავდა იმ წელს მოსავლის სიუხვეს. ფერით, თუ ქერა ხარი იყო იმ წელს სიკვდილიანობა იქნებოდა, კაცის და საქონლის. სამაგიეროდ, თეთრი და ჭრელი ფერის ხარი კარგი ნიშანი იყო. 

​

აქ სწამდათ, რომ გიორგობის დღეობისსას ყოველწლიურად წინა საღამოს საიდანღაც მოდიოდა ხარი და იგი ღვთის განგებით მეორე  დილას ტაძრის კარების წინ იდგა.

წირვის შემდეგ იკვლებოდა შეწირული საქონელი, ფრინველი, იმართებოდა პურობა, რომელიც ხშირად რამდენიმე დღე გრძელდებოდა. მეგრელების რწმენით, წმ. გიორგი ჩვეულებრივი ადამიანი ყოფილა სამეგრელოს მკვიდრი, სამეგრელოშივე დაბადებული, რომელიც  გამოირჩეოდა თავისი ფიზიკური მშვენიერებით.

​

განსაკუთრებული ძალის მქონედ მიაჩნდათ  ოცინდალეს წმინდა გიორგი, ილორის წმინდა გიორგი, ნოქალაქევის ჯეგე-მისარონი, სალხინოს წმინდა გიორგი, ალერტის სალოცავი და სხვ.

 

ალერტობა

​

ალერტის სალოცავი მარტვილის რაიონშია სოფელ ალერტში. ალერტობა ოცდასამ აპრილს და ათ ნოემბერს იმართებოდა (ძვ. სტ.)  სალოცავში  ბევრი ხალხი მიდიოდა, აქ თითქმის მთელი სამეგრელო ლოცულობდა. ეკლესიაში შესაწირავად საქონელი და ფრინველი მიჰყავდათ: ხარი, მოზვერი, ბატკანი, მამალი, ქათმები. შეწირულ საქონელს სალოცავს გარშემო შემოავლებდნენ და მის სახელზე გაუშვებდნენ, რის შემდეგაც  შესახელებულის დაკვლა არ შეიძლებოდა. შესაწირავად ფული და სანთელიც მიჰქონდათ. ოჯახებში ამ დღისთვის, ე.წ. საალერტო ღვინოს შემოდგომით ჩაასხამდნენ, რომელსაც საგანგებოდ უვლიდნენ და ინახავდნენ, ათ ნოემბერს, დღეობის დროს, ერთ ბოთლს სალოცავის ხატს გაუგზავნიდნენ, დანარჩენს ოჯახში მოიხმარდნენ, მისი გაყიდვა  არ შეიძლებოდა. 

​

ალერტის წმინდა გიორგის ეკლესია - (XVIII ს.), მდებარეობს სოფელ ალერტში (მარტვილის მუნიციპალიტეტი). ი. ყიფშიძე ალერტს „ალავერდის“ შემცირებულ ფორმად მიიჩნევდა. ალერტის წმინდა გიორგის ეკლესია ისევე, როგორც ილორის წმ. გიორგი, დასავლეთ საქართველოს ერთ-ერთ მნიშვნელოვან სალოცავს წარმოადგენდა. გადმოცემით, აქ იდგა წარმართობის დროინდელი მთვარე ღმერთის, ალერტის კერპი, რომლის ადგილზე შემდეგ ქრისტიანული ტაძარი ააგეს. 

 

ოთუთაშხური

​

სამეგრელოში ოთუთაშხური დიდმარხვის ორშაბათს სრულდებოდა. მას თუთაშხა (ორშაბათ)-ბედნიერს ეძახდნენ. თუთაშხა-ბედნიერისათვის პურის ზედაშე ჰქონდათ შეთქმული. პურის ზედაშეს სუფთა ადგილას შეინახავდნენ, თუთაშხა-ბედნიერისათვის ღვინოს შემოდგომით ჩაასხამდნენ, სპეციალურად საზედაშე ქვევრი მარანში იყო ჩაფლული. 

დღეობისათვის ოჯახის უფროსი ქალი ოჯახის თითოეული წევრისათვის ორ-ორ კვერს გამოაცხობდა, გულში  ლობიოს ჩაუღებდნენ. ქალებისათვის განკუთვნილი კვერები მრგვალი ფორმისა იყო, კაცებისათვის ეს ერთი მრგვალი და მეორე უფრო მოგრძო ცხვებოდა. დღესასწაულის წინადღით საზედაშე  პურს თავს მოხდიდნენ, სანთელს აანთებდნენ და დაილოცებოდნენ. 

​

ორშაბათ დილით უფროსი დიასახლისი ადგებოდა, სახლს დაგვიდა, განსაკუთრებით ცეცხლის სიახლოვეს. უფროსი დიასახლისი მთელი დღე მარხულობდა, საღამომდე წყალსაც არ დალევდა. საღამო ჟამს, მთვარე რომ გამოჩნდებოდა, ოჯახის ყველა მამაკაცი მარანში წავიდოდა ზედაშესთან, სათუთაშხო ქვევრთან, თან  კვერებსა და სანთელ-საკმეველს წაიღებდა. მამაკაცებს შორის ყველაზე უფროსი   დაილოცებოდა და ოჯახისთვის ხვავსა და ბარაქას შესთხოვდა. -- რამდენი წევრიც იყო ოჯახში, იმდენცალ სანთელს დაანთებდნენ. 

მამაკაცები მარნიდან რომ გამობრუნდებოდნენ, სახლის კარებს მიადგებოდნენ და დაიძახებდნენ - კარი გაგვიღეთო: შიგნიდან ქალი დაუძახებდა: რა მოგაქვთო, ისინი უპასუხებდნენ: მშვიდობა და ბედნიერებაო. ხელში ბელტები ეჭირათ, კარს რომ გააღებდნენ, ბელტს კედელს ესროდნენ და იტყოდნენ: თუთაშხა ბედნიერო, ასე გაამრავლე ჩვენს ოჯახში ადამიანი და საქონელიო. 

 

წაჩხურობა

​

სოფელ წაჩხურში, მარტვილის მუნიციპალიტეტში, ყოველწლიურად, აღდგომის მომდევნო ხუთშაბათს აღინიშნება დღესასწაული ,,წაჩხურობა“, სადაც სამეგრელოსა და იმერეთის რეგიონებიდან დიდძალი ხალხი იყრის თავს. ეს ადგილი მოსკეს, მოსქეს – ნაყოფიერებისა და ოჯახის მფარველი წარმართული ღვთაების სალოცავი ყოფილა. 

​

ქრისტიანული ტაძრის აგებამდე აქ ბომონი-წარმართთა სალოცავი მდგარა, სადაც წარმართული ხვამა ,,ლოცვა“ აღევლინებოდა. მოსკე, მოსქე იგივე მეძევეა, შვილის მომცემი, ძეობის გამგრძელებელ-მწყალობელი. ქალი, ვისაც შვილი არ ჰყავს, ან ქალიშვილი შეეძინა და ვაჟი არ უჩნდება, ფეხშიშველა ადის  „წაჩხურუში“ და თან მიაქვს პატარა ხის აკვანი შესაწირად. ადრე სწირავდნენ ვერცხლით ნაჭედ აკვნებსაც.  სალოცას ასევე სწირავდნენ ცხვარს, ხარს და სსხვადასხვა შესაწირს. 

​

დღემდე წაჩხურობის დღესასწაული ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი დღეა საქართველოში, ამ დღეს  ტარდება სპეციალური წირვა უშვილოებისთვის, მათ ლოცვებში იხსენიებენ და მლოცველებიც შესთხოვენ ღმერთს შვილიერებას.  გარდა მთხოვნელებისა, ამ დღეს ტაძარს ბევრი მადლიერი ადამიანიც სტუმრობს, უკვე ჩვილი ბავშვებით ხელში. 

დღევანდელი ტაძრის ადგილას VII საუკუნის ეკლესია მდგარა, თუმცა ჩვენამდე მხოლოდ განახლებულმა, XVIII საუკუნის ეკლესიამ მოაღწია. წაჩხურობას მთავარანგელოზის ეკლესიაში უშვილო წყვილები დღემდე მთელი საქართველოდან მიდიან მოსალოცად.

​